Хотын ямаа

Хєдєє суугч цагаахан сэтгэлтэй анддаа ил захидал бичиж сууна аа. Анд минь чи хотынхонд дургvй л дээ. Хотынхон бvгд бэртэгчид байж ч магад. Гэхдээ чи хотынхноос нэг л хvнд хайртай. Тэр чинь танай нутгийн "Хэн гуай" шvv дээ. "Хэн гуай" мунхаг байж болох боловч танай аймгийн хvн болохоор сайн л байх учиртай. Нутгаасаа шилэрч хот бараадан юмны наана цааныг мэдэхийн хамт, нутгийн та нарыг тас мартаад уул усаа ярьдаг яруу найрагч, адуу мал хариулж их зовлон vзсэн, ардын баатар цовдлуулсан Прометей, аймаг сумаа харж vзэх дептаат олон тодордог. Энэхvv хоосон алдрыг нутгийн та нарын гэнэн цагаан сэтгэл дээр дєрєєлєн олж авдаг юм.

Алдрыг авангуутаа аймаг сум, анд чамайг, уул ус, дов жалгаа орхидог бєгєєд очихсон гэдэг газар нь гадаадын орон, унахсан гэдэг хvлэг нь жороо морь биш жип болдог л доо. Ташуурч яваад суудлаасаа ховх авахуулбал сая л нэг нутгийн бараа харна даа. Нутгийн ах дvvдээ очоод баярлах нь бvv хэл, би хэлмэгдлээ нутаг заагдлаа гэж гоморхоод намайг хэзээ хот руу минь татах гэж байнаа гэж уйлж майлах нь vнэхээр єрєвдєм.

"Хэн гуай" єєрийгєє тєрсєн аймагтаа нэр дэвшvvлбэл дептаат болно гэдгийг сайн мэддэг совинтой. Аймшигтай нь гэвэл нутгийн гэнэн ардад баахан юм амлачихвал дептаат болох нь гарцаагvй гэсэн санаа юм. Харин эмгэнэлтэй нь юу гэвэл нутгийн гэнэн ардууд єргєдєл гомдлоо бариад ороход єєрийн нутгийн дептаатад шийдvvлчихнэ гэсэн нь эндvvрэл юм. Нутгийн дептаат нутгийнхаа асуудлыг шийдэх боломжгvй, иргэдийн єргєдєл гомдлыг шийдэх завгvй тийм ёс ч байхгvй гэдгийг анд минь чи мэдэх vv. Чи хотынхонд дургvй л дээ. Мэдэх vv. гэж хэлсэнд уурлаад бvр юу ч мэдэхгvй болж гєжнє гэдгийг би мэднэ.

Нутгаасаа шилрээд хотод шигдсэн чиний хайртай "Хэн гуай"-г энгийнээр хотын ямаа гэдэг юм. УИХ-ын индэрээр дvvрэн хотын ямаа идээшилж байна. Тэд єнєєдєр ямаанд их тохиромжтой сонгуулийн хууль баталлаа. Ямар ч хууль гарсан бай хамаагvй манай ард тvмэн хэнийгээ сонгохоо мэднэ гэж хэлэх боловч хэрэг дээрээ заавал нутгаасаа 25-хан хувийн саналаар сонгогдох боломжийг хуульчлав. Тэдний ярьдгаар сонгуулийн хууль бол хоосон хэлбэр, ямар ч хууль байсан хамаагvй...

Юм бол олон намын зєвшилцлєєр бий болсон Холимог хувилбараас юунд айсан хэрэг вэ. Энэ бол, хєдєєний анд чиний нутгархах гэсэн сэтгэлийг дєрєєлєх боломжоо алдахаас айсан явдал юм. Анд минь чиний золигийн занг хотынхон биш нутгийн "Хэн гуай" мєн ч олон удаа ашигласан даа.

Одоо ч ашиглана. Багабанди Завхан аймгаас бат сонгогдоно. Тєв аймгаас М.Зэнээ гарцаагvй тодорно. Хэрэв Зэнээ vнэхээр эх оронч, ардын баатар юм бол Архангай аймгаас тодорч болно шvv дээ, чадахгvйгээ мэдээд нутгийн олны сэтгэлийг хєдєлгєх болно. Жишээ нь З.Дорж нутгаасаа (Булганаас) тодрох нь гарцаагvй. Яагаад гэвэл Доржийг дептаат болчихвол малыг нь хvн хулгайлахгvй гэж бодож байгаа юм. Vнэндээ бол мань Дорж саарал ордонд очсоноор мал чинь эзгvйрч магад. Саарал чоно, хулгайн аманд єртєх нь ихсэнэ гэх мэт. Жишээ нь, Чунагсvрэн аймгаасаа сонгогдож ялалт байгуулна.
Ингээд бодохоор УИХ нь жалга довынхноор дvvрэх нєхцєлтэй болов. Ингэхээр улсаа хєгжvvлэх намынхаа цогц хєтєлбєрийг биш жалга довын явцуу асуудлыг голчлох хvмvvсээр бvрдсэн парламент бий болно гэсэн vг. Ийм мунхаг парламенттай байхыг МАХН тvvний дептаатууд улайран хvссэн ажгуу.

Тийм парламенттай болчихвий гэж эрvvл ухаантай хvн бvр айн тvгшиж байна. Хаа холын харь хvн Билл Клинтон ч санаа зовж байна. Орос оронд коммунист нам ялсанд бvх дэлхий дагжин чичирч байхад Монголын коммунистуудын бах тав ханаж байна. Ямар хууль гаргахаа ялсан нам мэддэг юм гэж бардамнаж эхэллээ. Улаанаас улаан урд хєрш, дахин улайсч буй хойд хєршийн дундахь хєєрхий хєх Монголын хувь заяанд дэлхий нийт тvгшиж байна. Хоёр "улааны" дунд хєхєєр тодорсон тэнгэрлэг тєрийн далбаа минь биднийг ивээ! За ингээд захиагаа дуусгая анд минь! чи улс тєрийг сонирхохгvй байж болно, харин улс тєр чамайг сонирхох болно, мал чинь хаана бэлчихийг, ноос ноолуур чинь хэдэн янчаан болохыг сонгууль шийднэ.

1996 он
дугаар 246/565/ Read more

mootsoo.com

Энэ блогоо болиод mootsoo.com гэж хаяг руу шилжлээ.
Одоогийн байдлаар бичлэг дизайн энэ тэр гээд байх юмгүй дөнгөж эхэлсэн байгаа.

Ийшээ орж ирж шагайдаг хүмүүсийг тийшээ орж эхэлнээ гэж найдаж байна :) Read more

Оюутан хүний мөн чанар

Зээ би гэж хүн шалгалт энэ тэр гээд хөгийн царайтай юм гэлдэрсээр л. Тэнцэж байгаа юм уу, унаж байгаа юм уу бүү мэд. Одоо 2хоныг өгчихвөл тэгээд хэхэхэ... гээд инээгээд суухгүй юу. Анх шалгалт өгч байхдаа бичиж чадахгүй байсныгаа бодвол одоо нэг юм худлаа үнэн бичээд байдаг болчихож. Ядаж 20 хуудас бичдэг болчих юмсан гэж мөрөөддөг байсан чинь овоо чөлөөтэй 20 гаргаж бичээд л. Гэхдээ бас хуудасны тоонд ач холбогдол өгч болохгүй, хамгийн дээд тал нь 27 хуудас бичээд унаж байсан түүх бий. Дараа нь яг тэр шалгалтаа дахиж өгөөд, аймаар муу бичлгээ гэсэн чинь тэнцчихсэн байсан. Ер нь яаж тэнцээ яаж унаад байгаагаа нэг л сайн ойлгохгүй л байна даа.
Эхний 2 шалгалтан дээр хамгийн урд хаанаас ч хэн ч, тэр байтугай өөр байшинд байгаа хүн хүртэл миний үйлдлийг харахаар газар суусан бол, хагассайны шалгалтыг өөр зааланд авч таарлаа. Тэнд нь харин хамгийн хойно шахуу, харанхуй мухарт миний юу хийж байгаа байтугай, жаахан худлаа ярьвал байгаа эсэх нь ч мэдэгдэхээргүй газар сууж таарав. "Мэддэг" юмнууддаа хариулчихаад, үлдсэнд нь юу гэж үлгэр зохиох вэ гэсэн шүү юм бодоод сууж байтал харин гэнэт шипи бэлддэг байж гэж ч бодогдлоо. Бэлдсэн байсан бол өдийд ёстой дуржигнуулж байхгүй юу гээл өөртэйгөө яриад, үе үе багш руугаа гараа даллаж инээчихээд л...
Харин гарч ирээд шипи бэлдсэн бол гоё байх байлаа гэтэл манай ангийн хужаа нөхөр харин "it should be done everytime, that's a nature of students and you know who we are" гэдэг юм даа. Новш нээрээ ч үнэн үг хэлчихэв үү дээ гэж 2 хоног бодогдлоо. Шалгалтанд тэнцэх учраа олохгүй уймарч, дахин дахин өгч, тэнцэхээрээ гавьяа байгуулчихсан юм шиг байж байхаар ингээд үзэх нь зөв ч юм шиг. Уул нь хичээл хийх цагаа арай, бүр өчүүхэн төдий л ихэсгэчихвэл л болох л байх л даа. Даанч залхуу хог юм даа би. Гэхдээ нэгэнт тухайн хичээлээр ямар ойлголттой болох ёстойг нь олоод авчихаж байгаагаас хойш, шалгалтанд шипитэй ороод л тэнцчих нь зөв ч юм шиг. Read more

Хямдхан луйварчин

2010 оны 8 дугаар сар. Хайдерабад-Дели-Жайпур-Дели-Хайдерабад чиглэлээр 10 хоног зугааллаа. Жайпур гээч хотын хувьд бол их сонирхолтой. Хэмжээний хувьд жижгэвтэр энэ хот аялал жуулчлалын чиглэлээр овоо хөгжчихсөн юм шиг санагдсан. Үлгэр домогт төсөөлөгддөг, кинон дээр гардаг Энэтхэгийн том орд харштай хотуудын нэг. Ер нь Энэтхэгийн хойд хэсэг нь хуучин Персийн эзэнт гүрний хэсэг, Их Монгол улс, дараа нь Могул гүрний эзэмшил, дайн тулаан их болдог байсан гэсэндээ цайз хэрэм ихтэй. Дээр нь тэр нь их гоё, сүрлэг. Төв, урд хэсгээрээ байдаг ч гэлээ хойд хэсэгт байдгуудаа өнгө үзэмжийн хувьд гүйцэхгүй юм шиг санагддаг. Эсвэл магадгүй аялал жуулчлалаас болоод засч янзалсан байж болох.
Жайпур хотын "Амбер форт" гээчийн өмнө очлоо зураг аа дарууллаа, хэрэмний дотор орлоо бас зураг аа авхууллаа. Сүүлд нь харсан чинь зурагны өмнө зогсоод зураг авхуулчихсан юм шиг харагдана лээ. Дээшээ цайзын хэрэм рүү орохын тулд би заан дээр сууж явсан юм. Өмнө зоо паркт 2,3хан заан холоос харсан боловч энэ удаад зуу зуугаар тоологдох заануудын дунд орон, хүрч үзнэ гэдэг нэг л өөр сонин санагдаж байлаа. Зааны баас волейболын бөмбөгний дайтай том хомоол. Дээр нь суугаад явахад, хэрвээ би арай том биетэй байсан бол дэлхий эргэх хөдөлгөөн надад ингэж мэдрэгдэх байхдаа гэж бодож явлаа.
Заан дээр суугаад дээшээ гарахад 10 долларын үнэтэй. Хөгжингүй орны хувьд бол энэ их биш. Харин монгол оюутны, ирээд жил болчихсон, эндхийн амьдралыг мэдэх хүний хувьд их мөнгө. Энэ бол миний бараг 7 хоногийн хоолны мөнгө. Гэхдээ тэглээ гээд заан унахаас татгалзсан уу гэвэл үгүй. Учир нь хүн тодорхой хэмжээнд таашаал эдлэхийн тулд төлбөр төлж байх ёстой нь үнэн. Энэ бол зах зээлийн, үйлчилгээний дүрэм.
Яагаад сэдэв ийшээ хазайгаад эхлэв ээ гэхээр энэтхэг хүнийг дэлхийн хамгийн хямдхан хүн гэдэг. Үүнийгээ тэд өөрсдөө ч хүлээн зөвшөөрдөг, заримдаа бүр бахархаад байдаг ч юм шиг санагддаг. Учир нь Жайпур хотын дундуур халуун наранд өдөржин алхсаны эцэст галт тэрэгний буудал руу явахаар болсон юм. Рикша буюу хүн тэргэн дээр суулаа. Буудал хүртэл 2км орчим зайтай, 20 рупи буюу 600 төгрөгөөр явахаар тохиролцсон юм. Гэтэл гэнэт хажууд өөр нэг нөхөр гарч ирээд яриа өдөөд эхэллээ.
-Чи наадахдаа хэдийг өгч байгаа юм?
-20
-10 л хангалттай, энэтхэг хүнд 10 рупи хангалттай. Энэтхэг хүн хямдхан луйварчин!

Ингэж хэлэхэд гэнэт гайхчихав. Энэ өөрөө хаанах хүн юм бол, өөрөө ч гэсэн энэтхэг л байна даа гэсэн бодол орж ирээд замхрав. Аливаа үндэстнийг бусад нь доромжилдог байж болох ч, ядаж өөрсдийгөө доромжлох утгагүй. Ёстой л хямдхан луйварчин гэдэг үгэндээ л тохирч байх шиг байгаа юм. Read more

Сайхан наадаарай

Зээ өнөө өглөө сэрлээ, наадмын өглөө бяр амтагдаад, бөхчин хүн гэсэндээ нэг өөр сэрдий шөө. Заза элийрэх ч яахав. Миний Фэйсбүүк, Твиттэр энээ тэрээ гээд бараг бүх л юм Наамдын уур амьсгал орчихжээ. Наадам уул нь 11-нд эхэлдэг гэж бодоод байсан чинь өнөө жил чинь өнөөдрөөс эхэллээ гээд аль хэдийнэ зарлачихаж.
Бяр амтагдаад болдоггүй, аз болж ус дуусчихсан гарч 20 литр усанд л эд хаваа гайхуулав :p
Блог маань л наадмын уур амьсгал ороогүй санагдаад ингээд юм бичиж байгаа нь энэ. Энэ зун начин хийе гэж бодсон чинь цолыг зөвхөн Монголд л өгдөг юм байна. За больё тэгвэл ганц сум тавьчихъя гэсэн чинь хэчнээн бяртай ч Монголын Засгийн Газрын ордон руу хүргэх тэнхээ байдаггүй. Ингээд гарч морь уная гэсэн чинь эндхийн энэ өндөр гоолиг морьнууд нь атигар надад өндөрдөөд, таарах юм олдохгүй бололтой. Дэлхийн ганцхан Монгол Наадам аа гэж...
За яахав дахиад нэг наадмыг ингээд өрөөндөө аахилаал өнгөрөөхөөс. Дараа жилийн наадам ч хол байна даа гээд бүр хадуураад явчихгүй юу :D
Заза ингээд элийрэхээ багасгаж, энэ олон тэгш ой тохиож буй Наадмын мэндийг хүргэе! Дэнж хотойтол сайхан наадаарай!
Жич: Дэнж ээ л хотойлгоно шүү нөхдөө :Д Read more

Чөлөөт гэрлэлт

Чөлөөт гэрлэлт гэдэгт би хоёр хүн бие биедээ татагдан хайр сэтгэлтэй болон хамтдаа амьдрахаар шийдэхийг хэлж байгаа юм. Энэтхэгт харин үүний эсрэгээр буюу "arranged marriage" давамгайлдаг. Хүү том болоод эцэгтээ хэлнэ, аав аа би одоо хүнтэй гэрлэж гэр бүлтэй болъё. Эцэг нь үүнийг зөвшөөрвөөс хүүдээ эхнэр олж өгөхийн тулд охинтой айлд очин эцэг эхтэй нь ярина. Хэлэлцээр амжилтанд хүрвэл төд удалгүй гэрлэцгээнэ. Охинд хүүгийн зургийг үзүүлж зөвшөөрөл авдаг гэдэг, гэхдээ энэ бол цөөн тохиолдол ба гэрэл зураг гэж юм байгаагүй үед ийм ойлголт байгаагүй нь тодорхой.
Хэрхэн яаж гэрлэсэн талаар нь байрныхаа эзнээс асууж байсан юм. Тэрээр гурван хүүхэдтэй ба том нь надтай чацуу. Манай өвөө 7 хүүхэдтэй, аав 5 харин би 3, "үйлдвэрлэлийн" хэмжээ буураад байгаа биз? гэж хошигнож байсан удаатай. Тэрээр эмч хүн ба сургуулиа төгсөөд ажилд оржээ. Дараа нь аавдаа яг дээрх зарчмаар эхнэртэй болъё гэж. Ингээд л хорин хэдэн жилийн өмнө хамаатныхаа охинтой суужээ. Ажиглаад байхад үеэл эгч нь юм шиг байгаа юм. Муслим, Хинду шашинтай улс орнуудад ер нь ихэвчлэн ах дүү нарын хүүхдүүд суудаг. Ах эрэгтэй дүүгийн хүүхдүүд сууж болохгүй гэж муслимууд үздэг бол, Хиндунууд эгч эмэгтэй дүүгийн хүүхдүүд хориотой. Хэрвээ би буруу санаагүй бол шүү. Магадгүй ийм болохоор энэ улс хэтэрхий олон хүн амтайн дээр, ихэнх нь тэнэгдүү байдаг байх гэж бодогддог юм.
Гэрлэлтийн талаар анх ирчихээд 18-20 орчим насны сургуулийнхаа залуучуудаас асуулаа. Ихэнх нь миний тодорхойлсноор чөлөөт гэрлэлтийг сонгоно гэж хариулж байлаа. Тэднийхээр "love marriage" буюу хайр сэтгэл дээрх гэрлэлт гэмээр юм уу даа. Харин инжний тухайд асуухад бас л ихэнх нь авахгүй гэж байсан юм. Учир нь хайр сэтгэлээрээ сууж байж би мөнгө авах ямар хэрэгтэй юм бэ? гэж байлаа. Энэтхэгт хосууд гэрлэхэд эмэгтэйн тал нь инж өгдөг.
Жил гаруйн өмнө ангийнхаа нэг нөхрөөс бас асуусан: Чи гэрлэхдээ ямар хэмжээний инж авах вэ? 30 лак буюу 3 сая рупи. Үүнийг төгрөгт шилжүүлбэл 90 сая төгрөг. Яагаад 30 лак? гэж асуусанд маань би төгсөөд мастер зэрэгтэй болчихно, дээр нь би газартай гэж хариулав. Энэтхэг эрчүүд газартай бол ёстой "хаданд" гарлаа гэдэг нь л болдог юм шиг байгаа юм. Тэд газар дээрээ байшин барьчихна, өөрөө нэг байранд нь амьдарна, бусдыг нь хүмүүст түрээслүүлнэ. Энэ зарчмынх нь ачаар би ч гэсэн өнөөдөр орох оронтой сууж байна. Дээр нь боловсролын зэрэг өндөр байх тусам хүмүүсийг дээрээс нь харж эхэлнэ.
Тэгэхээр одоо ямар дүгнэлтэнд хүрч байна вэ гэхээр энд эмэгтэй хүн байх, гэрлэх гэдэг өөртөө болоод гэр бүлдээ том гай юмдаа. Сонирхолтой нь гудамжинд гараад явахад эрчүүд нь дэндүү их. Хүн амын хүйсийн харьцааг асууж байхад нэг хүн надад 70:30 гэж хариулж байсан юм. Гудамжинд бол эрчүүд нь үүнээс ч их. Магадгүй эмэгтэйчүүд нь тэр болгон гадуур яваад байх эрхтэй байдаггүй биз.
Энд дахиад нэг асуулт гарч ирж байгаа нь байгаль цаанаасаа эр эм төрөлтийг ижил болгон хуваарилж байдаг ба хромосомын нэгдлээс болж охин ураг бий болох магадлал илүү их байдаг байна. Гэтэл энд эсрэгээр 10 хүний 7 нь эрэгтэй. Хүмүүсээс асууж үзээд олсон зүйл маань ,хөдөө тосгодуудад эмэтэй хүүхэд төрөхөд эцэг эх нь "устгалд" оруулдаг гэсэн ойлголттой болсон юм. Усанд хаях, галд шатаах, эзгүй хээр орхих гэх мэт хүүхдээ хэзээ ч төрөөгүй юм шиг болгох арга хэрэглэдэг бололтой. Гэвч бодоод үзэхэд өдөр болгон энэ улсын жижиг тосгодууд нялх хүүхдүүд араатны хоол болж байгаа болж таарна. Үүнээс өөр арга баймаар ч юм шиг санагддаг байсан ба саяхан эмнэлэг дээр байж байгаад ийм нэгэн таамаглал дэвшүүллээ.
Эмнэлгийн ханан дээрээс ямар бичиг олж уншсан бэ гэхээр: "Эхийн хэвлий дэх ургийн хүйсийг тодорхойлох, тодорхойлохыг шаардах нь хуулиар хориотой". Юу гэж хэлэх гээд байна вэ гэхээр тэд ургийн хүйсийг тодорхойлуулаад, охин байвал аборт хийлгэдэг бололтой юм. Гэхдээ мөнгөгүй ядуу хүн яалаа гэж аборт хийлгэхэв, ямар нэг зэрлэг аргаар зулбуулдаг байх даа гэж ч бас бодлоо.
Энэ бүхэн монголчуудын хувьд бол төсөөлөхөд бэрх зүйл. Хэрвээ энэ хүмүүс бүгд хайр сэтгэлээрээ гэрлэдэг байсан бол яах вэ? Дээрх бичсэн бүгд байхгүй болох байх. Нөхөр нь эхнэрээсээ инж нэхэхгүй, хэвлий дэх үр нь охин байлаа гэхэд "устгахгүй". Read more

Хөгширсөөр л...

Гэнэт аймшигтай хөгширч байгаагаа мэдэрлээ. Ингэж хэлсэнд надаас хөгшин улсууд битгий гомдоорой :D. Дуртай кинонуудын маань нэг Терминатор 2 аль эрт 20 жилийн өмнө бий болсон, бага байхад хүмүүс намайг адилтгаад байдаг байсан "Гэртээ ганцаараа"-н бацаан Кевин одоо 30 настай. Хамгийн дуртай олон ангит кино "Найзууд" 17 жилийн өмнө анх гарч байсан, өнөөдөр салахаа больсон Фэйсбүүк бий болоод 7 жил болж байгаа юм байна. Анх писи гэж юмны ард суухад DOS үйлдлийн системтэй байлаа, гэхдээ хамгийн анх яг хэрэглэж, өөрөөр хэлбэл тоглож эхэлсэн үйлдлийн систем бол Виндовс 3.11, үүнээс хойш Майкрософт компани 95, 98 гэх мэт олон үйлдлийн систем бүтээсэн ба хамгийн алдартай Windows XP одоо 10 настай. Энэ их цаг хугацаа өнгөрөхөд би юу хийвээ? Юу ч хийсэнгүй, юу ч бүтээсэнгүй. Дээрх хэдэн юмыг олж уншаад гэнэт өөртөө дургүй хүрлээ. Дэлхий ертөнцөд их зүйл хувьсан өөрчлөгдөж байдаг, их зүйл ч бий болж байна. Моцарт 6 настайдаа анхныхаа хөгжмийн зохиолыг бичиж байсан бол Эйнштэйн надаас яльгүй ах байхдаа Харьцангуйн онолын тухай анхны материалаа хэвлүүлж байж. Гэтэл надад хийсэн юм байхгүй, дээр нь юу ч хийхгүй гөлийсөөр л...... Read more