Тусгаар тогтносон бүрэн эрхт Монгол улс

2009 оны 11 сарын 26, Улс тунхагласны 85 жилийн ой буюу анхдугаар үндсэн хууль батлагдсаны 85 жилийн ой. Хэдэн зууны туршид өөр хоорондоо ч өрөөл бусадтай ч тулалдаж, Манжийн дарлал гэгдэх 200 гаруй жилийг ардаа орхин 10н хэдэн жил тэмцсэний үр дүнд ЗХУ-ын нэг хэсэг болсон үе.
Миний ойлгоцоор тусгаар тогтносон улс боллоо гэдгийг уул нь 1992 оны үндсэн хуулин дээр тунхагласан юм шиг.
Ерөөсөө Манжийн дарлал гээд байгаа тэр үед бид тусгаар тогтнолоо алдчихсан байсан юм уу гэдэг их сонин. Дарлуулж мөлжүүлээд байсан үе уул нь биш л юм шиг. Манжууд хятдуудыг дарлаж Монголчуудыг эрхлүүлж байсан юм шиг л санагддаг. Магадгүй энэ түүхийг би сайн мэддэггүй байж болох юм.
Гэхдээ ямартай ч монголчууд түүхэндээ хэзээ ч хөдөлмөрлөж үзээгүй ард түмэн юм шиг санагддаг. Бага байхад манай түүхийн багш нэг үгийг байнга хэлдэг байж билээ. "Монголчууд боолын нийгмийг алгассан учраас хөгждөггүй" гэж. Бид анх бий болсон цагаасаа нүүдэллэж, байгалиасаа хулгай хийж, хаана аятайхан газар байна тийшээ дайрч довтолж явсаар Манжийн "ивээлд" орж, дараа нь Орос "ах" нараар бөгсөө арчуулсаар 1990 онтой золгосон.
2-р курст байхад хар зургийн хичээл ордог байлаа. Зургийн багш: Монголчууд байгалийг сөрж амьдардаг уу, дагаж амьдардаг уу гэж асууж байсан. Монголчууд дагаж аргадаж амьдардаг. Бороо орсны дараа хаяагаа сөхөөд усаа урсгаад өнгөрөөчихдөг л улс. Харин соёл иргэншсэн ард түмэн уснаас хамгаалж цайз хэрэм босгохоос эхлээд, орон гэрээ хамгаалж, нэг газартаа тогтож түүнийхээ төлөө тэмцдэг. Ингээд бодохоор хөгшин хүнд газар үгүй гэдэг шиг Монголчуудад нутаг гэж байхгүй, эсвэл бүр дэлхий ертөнц тэр чигээрээ биднийх ч юм шиг.
Бидэнд бахархах түүх олон бий. Дэлхийн 7 гайхамшгийн 2 нь монголчуудтай холбоотой. Цагаан хэрмийг хятдууд монголчуудаас айсандаа барьсан гэж омогшдог ард түмэн бид. Таж Махал гэж дэлхий нийтээрээ харж баясдаг зүйлийг Могул гүрнийг босгосон, монгол угшилтай Бабур хааны удам бариулсан гэдэг.
Ийм байхад бид цээжээ дэлдэж онгирохгүй гээд ч яах билээ. Гэхдээ аливаа зүйл хэтрэхээрээ юу ч биш болдог. Зарим азарган тахиа өөрийг нь донгодохоор нар манддаг гэж боддог гэдэг шиг бид өөрийг нь унтахаар шөнө болж сэрэхэд нь өглөө болдог юм шиг бодохоо болимоор ч юм шиг.
Дуучин С.Жавхлан гэж нөхрийн саяхан орсон нэг нэвтрүүлгийг үзлээ. Хөтлөгч: Таны нөгөө Итал явж сурах яасан бэ?
Жавхлан: Явж яах юм? Тэднийг энд иртэл нь амьдаръя л даа гэж байх юм.
Хэдэн жилийн өмнө манай нэг найз надад нээх тэнэг үг хэлж билээ. Бид 2 хичээл тухай ярилцаж байсан юм. Нөхөр өөрөө хэл сурах маш дургүй. Би: Англи хэлээ хийсэн нь дээр дээ, хэрэгтэй.
- Яах юм?
- Би чамайг солонгос хятад хэл сур гэж байгаа биш энэ чинь англи хэл, дэлхийн хэл болчихоод байна.
- Тэгвэл тэр дэлхийд чинь монгол хэл заая л даа. Би тэгж л амьдарна.
Иймэрхүү хоосон эх орончийн сэтгэлгээ бидэнд байгаа цагт хаа ч холдохов дээ.
Бид ямар Энэтхэг Хятад шиг тэрбум давсан хүн амтай улс байгаа биш, тэдэнд ийм сэтгэлгээ байхад бид гайхаад байх учиргүй. Харин бид тусгаар улс гэдгээ өөрсдөө тэр хавьдаа яриад цээжээ дэлдээд өнгөрөх биш дэлхий нийтэд таниулж мэдүүлмээр юм шиг.
Дэлхийн 6 тэрбум гаруй хүний тал нь ядуу болон нэн ядуу амьдралтай байна. Энэ тал хувьд нь Монгол улс тусгаар улс уу үгүй юу гэдэг огтхон ч сонин биш, бүр ийм улс байдаг гэдгийг ч мэдэхгүй. Харин үлдсэн тал хувь нь түүхийн хичээл үзсэн бол ихэнх нь Монгол бол Хятадын нэг хэсэг л гэж үзсэн байдаг. Яагаад? Яагаад дэлхий нийтээрээ түүхийнхээ хичээлд ингэж ороод байдаг юм бэ? Тэр байтугай хятдад бол нэг аймаг муж гэж үздэг. Яагаад хэн ч үүний эсрэг ямар нэг юм хийдэггүй юм бол? Үнэндээ энэ бүгдийг, Монголын тусгаар тогтнол, түүхийн талаар бичих гэхээр бичих юм олддоггүй. Яагаад гэхээр бидний түүх тодорхойгүй. Бидэнд бичиж үлдээсэн юм үнэхээр маруухан.
13-р зуунд Хубилай хаан Их Монгол улсыг улам томруулж хүчирхэг болгоод Юань гүрэн гэж нэр өгсөн байдаг. Бидний түүхийн хамгийн ойлгомжгүй адармаатай хэсэг энд байдаг юм шиг. Яагаад тэр хүн өвөө нь Монгол гээд нэр өгчихсөн байхад өөрчилж Юань гэж нэр өгсөн нь их сонин. Тэгээд нийслэл хотоо Бээжин рүү шилжүүлээд шүү. Үүнийг Хятдын нэг аймаг болох Монгол нь бүх хятад үндэстнийг нэгтгэж Юань гүрэн байгуулсан гээл тайлбарлачихдаг. Логикийн хувьд яалт ч үгүй тийм болж хувирдаг.
Түүхийг тодорхойгүй болгосон дараагийн зүйл бол Социализмийн он жилүүд. Коммунистуудад үнэн хэрэггүй, тэдэнд сайхан юм шиг харагдаж л байв л юм ер нь болоо. Чингис гэж хэлэх ч боломжгүй байж байгаад, хүссэн болгон Эзэн Чингисийн удам гээд цээжээ дэлдэцгээнэ. Үнэндээ энэ нэрийг зөв бичиж байгаа нь ч тодорхойгүй.
70 жилийн хугацаанд ор сураггүй байсан хүнийг, хятдаас олж ирсэн нэг номоор /Монголын нууц товчоог ингэж хэлж байгаадаа хүлцэл өчье/ баримжаа аван түүх соёлтойгоо танилцсан хүмүүс бид. Үнэн эсэхийг хэн мэдэх юм бэ? Уншихад сайхан л байдаг болохоор баярлаад зөв гэж хүлээгээд авчихсан юм шиг.
Ер нь тэгээд хүнээр зүйрлэбэл хөгшин хүн шиг болчихсон бидэнд хэдэн жилийн нас байгаа юм бол? Бидний үр ач Монгол гэж хэлэгдэж явах болов уу? Эсвэл "стан"-аар төгссөн, алтай язгуурын гэгдэх хэдэн улсын хүмүүс бидний өвөг дээдэс монгол хүн байсан гэж сайрхаж, бидэнд долигонодог шиг бидний үр удам дэлхийн бөмбөрцгийн тэр хавьд Монгол гэж улс байлаа, миний өвөө монгол хүн, 13-р зуунд тэд дэлхийг эзэлж явсан юм гэлээ гэж ярьж байх юм болов уу?
Тэгээд ч ер нь бид оршин тогтноод байх ёстой ч юм уу үгүй ч юм уу? Бид яах ёстой юм бэ? Одоо хаашаа яваад байгаан? Хаачих ёстой юм бэ?